पश्चिमी प्रतिबन्धको सामना गर्दै रुसको अर्थतन्त्र झन बलियो, सधैं टिक्ला ?

अमेरिका, बेलायत लगायतका पस्चिमी देशहरुले रुसमाथि प्रतिबन्ध लगाएपनि रुसको अर्थतन्त्र खस्केको छैन, बरु बलियो बनेको छ ।

रुसलाई पंगु बनाउनको लागि डिजाइन गरिएको पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको सामना गर्दै रुबल अर्थतन्त्रले आश्चर्यजनक रूपमा राम्रो प्रगति गरेको छ । यस वर्ष रुबल विश्वको सबैभन्दा राम्रो प्रदर्शन गर्ने मुद्रा बनेको छ । तेलको बढ्दो मूल्यले यो जीवाश्म ईन्धनमा निर्भर अर्थतन्त्रको लागि फेरि एक वरदान साबित भएको छ । तथापि केही क्षेत्रहरूमा आपूर्ति अभावले प्रभाव पर्न थालेको भने छ ।

रुसको मुद्रा रुबल सोमबार मस्को एक्सचेन्जमा डलरको तुलनामा सात वर्षकै उच्च स्थानमा पुगेको छ । किनकि यस मुद्राले यस वर्ष विश्वमा सबैभन्दा राम्रो प्रदर्शन गर्ने मुद्रा बन्ने अपेक्षाहरूलाई पस्चिमीहरुले भ्रमित पारेको आरोप लगाइएको छ । त्यसलाई असत्य साबित गर्दै रुबेलले प्रभाव पारेको बताइएको छ ।

भ्लादिमिर पुटिनले जुन १७ मा सेन्ट पिटर्सबर्ग अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक मञ्चलाई आफ्नो सम्बोधनमा यो कुरालाई महत्वकासाथ जोड दिए जुन अहिलेसम्म सोभियत रसियाको पश्चिमसँगको आर्थिक सम्बन्धको प्रतीक हो । “पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको प्रयास मूर्ख थियो” रुसी राष्ट्रपतिले भने “तर तिनीहरू असफल भएका छन्।”

युके, अष्ट्रेलिया र जापान जस्ता सहयोगीहरूसँगै, संयुक्त राज्य अमेरिका र ईयूले रूसमाथि युक्रेनमा फेब्रुअरी २४ को आक्रमण बिरुद्द भन्दै ठूलो प्रतिबन्ध लगाएका छन् । त्यसमा रुसी विदेशी मुद्रा भण्डारमा ३० करोड डलर फ्रिज गरिएको छ । रुसले यसलाई पस्चिमी दवाव बिरुद्द बीमा नीति हुने सोचेको थियो ।

तर रुसी अर्थतन्त्र राम्रोसँग समातिरहेको बेला विश्लेषकहरूले मस्कोका लागि सबैभन्दा खराब अवस्था आउन बाँकी रहेको बताएका छन् ।

रुसले आक्रमण गरेको एक हप्ता पछि प्रतिबन्धहरूको द्रुत आँधीले गर्दा डलर र युरोको तुलनामा रुबल अहिलेसम्मकै सबैभन्दा तल्लो तहमा झरेको थियो। रुसलाई विदेशी मुद्रा भण्डारको त्यो विशाल हतियारबाट वञ्चित गरेर पश्चिमले यसलाई आफ्नो मुद्राको मूल्य कायम राख्ने आधारभूत माध्यमबाट वञ्चित गर्यो ।

तर, रुसी केन्द्रीय बैंकले ब्याजदरलाई २० प्रतिशतमा बढाएर कम्पनी र नागरिकहरूमा नाटकीय पूँजी नियन्त्रण लगाएर विरोध गर्‍यो ।

रुबलको बढ्दो मूल्यले रुसी केन्द्रीय बैंक सफल भएको देखाउँछ। “मुद्राको उच्च मूल्य रूसको लागि निस्सन्देह एक राजनीतिक आशीर्वाद हो” पेरिसको ईनाल्को विश्वविद्यालयका सह-अध्यक्ष तथा अर्थशास्त्री जुलियन भेर्कुइलले भने “युद्धको शुरुवातमा मस्कोलाई वास्तवमा आर्थिक आतंकको डर थियो जसले भागेको मुद्रास्फीति फैलाउनेछ र रूबलमा मानिसहरूको विश्वासलाई स्थायी रूपमा कमजोर बनाउँछ। उनीहरूले त्यो जोखिमलाई तत्कालका लागि टालेका छन् ।

“अर्को तर्फ रुबलको हालको मूल्य यति उच्च छ कि रुसी उत्पादनहरू मूल्यको सन्दर्भमा विदेशी प्रतिस्पर्धीहरू विरुद्ध अप्रतिस्पर्धी छन्” भेर्कुइलले थपे “यसले पुटिनले आह्वान गरेको आयात प्रतिस्थापन नीतिलाई जटिल बनाउन सक्छ ।”

तेल उपहार

तेलको उच्च मूल्य लामो समयसम्म रहेकाले रुसलाई लामो समयदेखि उपहार दिएको छ। यसले युएसएसआरलाई आफ्नो आर्थिक कमजोरी लुकाउन र १९७० को दशकमा लियोनिद ब्रेज्नेभ र सन् २००० को दशकमा पुटिनको नेतृत्वमा आफ्ना नागरिकहरूलाई अभूतपूर्व जीवनस्तर माथि उकास्न सक्षम बनायो । त्यसले सन् १९९० को दशकको विपत्तिपछि रुसी अर्थतन्त्रलाई स्वस्थ बनाएका थिए ।

यो घटना फेरि बाहिर तैरिरहेको छ । किनभने हाइड्रोकार्बनअक कारण अझै पनि जीवाश्म ईन्धनले धनी देशको निर्यातको ६० प्रतिशत भन्दा बढी स्थान ओगटेको छ ।

जुनमा प्रकाशित हेलसिंकीमा रहेको सेन्टर फर रिसर्च अन एनर्जी एन्ड क्लिन एयरको रिपोर्ट अनुसार तेलको बढ्दो मूल्यको बीचमा रसियाले युद्धको पहिलो १०० दिनमा जीवाश्म ईन्धन निर्यातमा ९३ अर्व युरो प्राप्त गर्‍यो ।

ईयु राजधानीमा भएका सबै कठिन वार्ता र युक्रेनद्वारा लगाएको सबै दबाबका बावजुत रिपोर्टले ईयुले रूसी हाइड्रोकार्बन निर्यातको ६१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको देखाएको छ । त्यो भनेको लगभग ५७ अर्ब युरो हो।

जर्मनी लामो समयदेखि रुसी ग्यासको प्रमुख आयातकर्ता हो। त्यसैले बर्लिनले अप्रिलको शुरुमा रूसी ग्यास आयातमा ईयू प्रतिबन्धलाई अस्वीकार गरेको थियो ।

यद्यपि, ईयुले सन् २०२३ सम्ममा यी आयातहरूलाई ९० प्रतिशतले कटौती गर्ने अपेक्षासहित जुन महिनाको सुरुमा अपनाएको छैठौं चरणको प्रतिबन्धमा रुसी कच्चा तेल र पेट्रोलियम उत्पादनहरूमा क्रमशः लगाइएको प्रतिबन्ध समावेश गरेको थियो ।

रुसले विश्वव्यापी तेल उत्पादनको ११ प्रतिशतभन्दा बढी हिस्सा ओगटेको छ । त्यसैले ईयु प्रतिबन्धले बढ्दो मुद्रास्फीतिको समयमा मूल्य बढाउने जोखिम बढाउँछ । फ्रान्सेली वित्तीय सेवा फर्म ओस्ट्रम एसेट म्यानेजमेन्टका आर्थिक अनुसन्धान प्रमुख फिलिप वेच्टरले भने “तर यो प्रतिबन्ध ईयुको लागि मस्को विरुद्ध चलाउने शक्तिशाली हतियार हुनेछ ।”

“यो एकदम महत्त्वपूर्ण उपाय हो किनभने यो तेल हो जसले रूसलाई यस युद्धमा रोक्न अनुमति दिइरहेको छ” वेचरले भने “मानिसहरू रूसी ग्यासको बारेमा धेरै कुरा गर्छन् किनभने युरोप यसमा धेरै निर्भर छ । र यसले रूसलाई महत्त्वपूर्ण लाभ दिन्छ। तर तेलले रूसमा ग्यासको तुलनामा तीन गुणा बढी पैसा ल्याउँछ त्यसैले ईयुले वास्तवमै फरक पार्न सक्छ ।”

उत्पादनमा धम्की

रुसको वित्तीय सेवा क्षेत्रले हालसम्म पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको प्रभावलाई कम गरेको छ। तर धेरैजसो उत्पादन क्षेत्रलाई कडा मार परेको छ-विशेष गरी अटोमोबाइल उद्योग, जसले अप्रिलमा गाडीको बिक्रीमा वार्षिक रूपमा ७८ दशमलव ५ प्रतिशतको असाधारण गिरावट देकहयो ।

यो मर्सिडिज बेन्ज, फक्सवागन र रनो जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूले छोडेको र विश्वव्यापी अभावको समयमा इलेक्ट्रोनिक कम्पोनेन्टहरूमा पश्चिमी प्रतिबन्धको परिणाम थियो ।

कोविड पूर्वको मागको सन्दर्भमा उत्पादित सामानहरूको लागि धेरै बलियो केही चिनियाँ कारखानाहरू अझै पनि सुस्त गतिमा सञ्चालन गरिरहेका छन् । उदाहरणका लागि, सांघाई क्षेत्र अझै पनि महामारीबाट प्रभावित भएरपनि त्यहाँ उत्पादन सन्चालित भएको वेच्टरले उल्लेख गरे ।

“जापान, दक्षिण कोरिया र ताइवान जस्ता इलेक्ट्रोनिक कम्पोनेन्टहरूका अन्य ठूला एसियाली उत्पादकहरूको पश्चिमसँग राम्रो सम्बन्ध छ । तिनले रूसलाई कम्पोनेन्टहरू आपूर्ति गर्नु वास्तवमै उच्च प्राथमिकता होइन” उनले थपे।

उही आपूर्ति अवरोधहरूको सामना गर्दै रूसको उड्डयन उद्योगले पनि ईयु, युएस युके र क्यानडाले रूसी विमानहरूको लागि आफ्नो एयर स्पेस बन्द गर्नेसँग सम्झौता गर्नुपर्‍यो जसले रूसी टिकटको मूल्य आकाशिंदा हवाई यात्रामा ठूलो बाधा पुगेको छ ।

जे होस्, अप्रिलको आधिकारिक तथ्याङ्कले के देखाउँछ भने यो तेल र खानी जस्ता क्षेत्रहरू मात्र होइन जुन रूसमा तुलनात्मक रूपमा राम्रोसँग ब्यवस्थित भैरहेको छ । तिनीहरूले एक वर्ष देखि अर्को वर्ष दर उत्पादन क्रमशः १ दशमलव ६ प्रतिशत र २ दशमलव १ प्रतिशतको सानो गिरावट रेकर्ड गरेका छन् । तर औषधि र पेय पदार्थ पनि त्यसमा समावेश छ । ति दोहोरो अंकको बृद्धि दर्ता गर्ने उद्योगहरु हुन् ।

तर भेर्कुइलले प्रश्न गरेका छन्- रूसको आर्थिक लचिलोपन दिगो छ कि छैन ? अहिलेको लागि, आधिकारिक तथ्याङ्कहरूले उत्पादनमा समग्र गिरावट तिब्र देखाउँदैनन् । “मुद्रास्फीतिमा उल्लेखनीय वृद्धि भएता पनि प्रतिबन्धको प्रारम्भिक प्रभाव कम वा न्युनिकरण गरिएको छ” उनले भने “तर मध्यमदेखि दीर्घकालीन रुपमा पश्चिमी अर्थतन्त्रहरूबाट रुसको अलगावले यसको जीवन स्तर र प्राविधिक क्षमताहरूमा गम्भीर परिणामहरू ल्याउने छ। केही एशियाली देशहरूसँगको सम्बन्धले क्षतिलाई सीमित गर्न सक्छ । तर मेरो विचारमा यो पूर्ण रूपमा क्षतिपूर्ति गर्न पर्याप्त हुनेछैन ।

“रसियाले आज स्टकलाई कम असर पार्ने बनाईरहेको छ । तर यसको रिबाउन्ड गर्ने क्षमता बारेमा ? भेर्कुइलले थपे “यो युद्धले राज्यको राजस्वमा एकाधिकार मात्र होइन, यसले रूसलाई पश्चिमी कम्पनीहरूले प्रदान गर्ने प्रविधि हस्तान्तरणबाट पनि वञ्चित गरिरहेको छ। यसले देखाएको नयाँ तर प्रमुख घाटालाई प्रतिनिधित्व गर्दछ, जुन मस्कोले चीनमाथिको आफ्नो निर्भरतालाई उल्लेख्य रूपमा बढाएन भने त्यसलाई पूर्ति गर्न कठिन समय आउनेछ।”

रूसको अर्थ मन्त्रालयले मे महिनामा आफ्नो अर्थतन्त्रमा “संरचनात्मक रूपान्तरण” मार्फत अर्को वर्ष वृद्धिमा फर्कनु अघि २०२२ मा ७.८ प्रतिशत देखि ८.८ प्रतिशतको मन्दी हुने अपेक्षा गरेको उल्लेख गरेको थियो। त्यो पछिल्लो दुई दशकमा कुल गार्हस्त उत्पादनमा देशको सबैभन्दा ठूलो वार्षिक गिरावट हुनेछ ।