युरोपेलीका आँखामा आफ्ना नेता, प्रशासन कति भ्रस्ट ?
अस्ट्रियन चान्सलर सेबास्टियन कुर्जले गत अक्टोबरमा आफू अनुकूल मेडिया कभरेज गर्न वा मेडिया किन्न सरकारी कोषको कथित प्रयोग गरेका कारण चान्सलर पदबाट राजीनामा दिन बाध्य भएका थिए ।
लगभग त्यहि समयमा चेक गणतन्त्रका प्रधानमन्त्री आन्द्रेज बाबिस माथि सरकारी धन दुरुपयोगको आरोप लाग्यो । लामो समयदेखि उनको विशाल समूहले गैरकानूनी रूपमा ईयु अनुदानहरू लिएको आरोप खेप्यो । त्यसैको कारण चेक मतदाताहरूले आन्द्रेज बाबिसलाई प्रधानमन्त्रीको रूपमा अर्को कार्यकाल जित्न असफल बनाईदिए ।
सन् २०१३ मा भ्रष्टाचारको आरोपमा दुई वर्षको जेल सजाय पाएका ईभान जान्स अबप्लिज्ड (जेनेज जान्साको नामले बढी परिचित) ले जुनमा स्लोभेनियाको प्रधानमन्त्री पद गुमाए। उनले स्लोभेनियामा तीन पटक प्रधानमन्त्रीको कार्यकाल पुरा गरिसकेका थिए ।
सन् २०२० मा स्लोभाकहरूले नयाँ गठबन्धन सरकार चयन गरे जसको सबैभन्दा ठूलो पार्टीले विशेष रूपमा भ्रष्टाचार विरोधी टिकटमा अभियान चलायो । सन् २०१८ मा एक युवा खोज पत्रकारको हत्या गरियो जसले देशका टाइकुनहरू र एक पटक प्रभावशाली एसमेर-एसडी पार्टी बीचको सम्बन्धको बारेमा लेखेका थिए। पछि उनको हत्याको बिरुद्दमा विरोधहरू भएका थिए ।
पूर्व फ्रान्सेली राष्ट्रपति निकोला सार्कोजी भ्रष्टाचारको मुद्दामा विसं २०७७ फागुनमा दोषी ठहरिएपछि उनलाई अदालतले तिन वर्षको जेल सजायँ सुनायो ।
सार्कोजी मजिस्ट्रेटलाई घूस दिन खोजिएकोमा दोषी ठहरिए । दोस्रो विश्वयुद्दपछि फ्रान्समा भ्रस्टाचारको मुद्दामा यस्तो सजायँ पाउने उनी पहिलो राष्ट्रपति बने ।
सन् २००७ देखि २०१२ सम्म देशको नेतृत्व गरेका सार्कोजीले मोनाकोमा न्यायाधीशबाट उनको चुनावी अभियानको वित्तीय अवस्थाको बारेमा आन्तरिक जानकारी लिएका थिए । त्यसको बदलामा सार्कोजीले उनलाई आकर्षक पदको प्रस्ताव गरेका थिए । अदालतले यसैमा उनलाई दोषी ठहर्याएको हो ।
लिबियाको ‘अपराधिक संस्था’ बाट मोटो रकम लिएको र अपराधिक संस्थालाई सहयोग गरेको आरोपमा समेत निकोला सार्कोजीमाथि न्यायिक अनुसन्धान शुरु भएको थियो ।
दुई तिहाइभन्दा बढीको बुझाई भ्रष्टाचार व्यापक
तर हालैको युरोब्यारोमिटर सर्वेक्षणले ईयु भित्रका ६८ प्रतिशत मानिसले आफ्नो देशमा अझै पनि भ्रष्टाचार व्याप्त रहेको विश्वाश गर्ने देखाएको छ। केवल एक तिहाईले मात्रै सोचेका छन्, उनीहरूको सरकारले यसको बारेमा केहि गरिरहेको छ । ग्रीस, साइप्रस, हंगेरी, क्रोएसिया र पोर्चुगलमा ९० प्रतिशत भन्दा बढी उत्तरदाताहरूले भ्रस्टाचार व्यापक भएको बताएका छन्। इस्टोनिया, लक्जमबर्ग, स्वीडेन, फिनल्याण्ड र डेनमार्कमा यस्तो धारणा राख्नेहरू ५० प्रतिशत भन्दा कम थिए।
सन् २०१९ मा भएको यस्तै अध्ययनले ७१ प्रतिशत युरोपेलीहरूले भ्रष्टाचार व्यापक भएको विश्वाश गर्छन् । अधिकांश युरोपेलीहरूले आफ्ना देशहरू भ्रष्ट भएको ठान्छन् ।
विश्लेषकहरू यसलाई अतिरन्जित गर्न नहुने बताउँछन् । किनकि भिन्नताहरू विश्वाशको त्रुटीले गर्दा आफैंभित्रै रहेको बताउँछन् । तर ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको भ्रष्टाचार धारणा सूचकांकमा युरोपका उत्कृष्ट प्रदर्शनकर्ताहरूको अवस्थापनि भ्रस्टाचारको मामिलामा अहिले अलिकति खस्किएको छ ।
संसारको सबैभन्दा कम भ्रष्ट राज्यको सन् २०१५ मा १०० मा ८८ अंक थियो । पछिल्लो रिपोर्टमा यो तीन अंकले घटेको छ । स्वीडेन ८९ बाट ८५ मा झर्यो । जर्मनीको सोही अवधिमा एक अंक घट्यो । बेलायत ८१ बाट ७८ मा झर्यो।
ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलका रोबर्टो मार्टिनेज बी कुकुत्स्का शब्दार्थको बारेमा चेतावनी दिन्छन्: “भ्रष्टाचारलाई प्रायः छाता शब्दको रूपमा प्रयोग गरिन्छ जसले व्यक्तिगत लाभको लागि सुम्पिएको शक्तिको दुरुपयोग गर्ने धेरै कार्यहरूलाई समेट्छ । भ्रस्टाचार भन्नाले सार्वजनिक सेवा प्राप्त गर्न घुसखोरीदेखि लिएर सार्वजनिक कोषको हिनामिना वा सार्वजनिक ठेक्का दिनेमा पक्षपातसम्म हुनसक्ने कुरासमेत पर्छ” कुकुत्स्काको भनाई छ ।
“यी धेरै कार्यहरूको प्रकृतिको कारणले गर्दा, तिनीहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा मापन गर्न असम्भव छ । त्यसैले हामी अक्सर धारणा वा जोखिमहरूको अप्रत्यक्ष मापनमा भर पर्छौं।”
भ्रष्टाचार मामिलामा पूर्व-पश्चिम युरोपको विभाजन
“भ्रष्टाचारको वास्तविक तथ्याङ्क भए पनि चीजहरू सुधार वा बिग्रँदै गएको छ कि छैन भनेर पत्ता लगाउन प्रायः गाह्रो हुन्छ” कुकुत्स्काले थपे।
यदि भ्रष्टाचारको आरोपमा १,००० सार्वजनिक अधिकारीहरू पक्राउ परेका छन् भने, यसको मतलब भ्रष्टाचार बढ्दै गएको छ वा भ्रष्टाचार नियन्त्रणका प्रयासहरू सुधार हुँदैछन् ? कसरि बुझ्ने ? यदि एक राजनीतिज्ञलाई घुस लिएको भन्दै औंला देखाईयो भने उसले बिगतमापनि घुस लिएको थियो भन्ने कुरा अलिखित र सजाय नदिएको वा दण्डनिय भनेर कतै उल्लेख नगरिको हुनसक्छ ।
“मानिसहरूले भ्रष्टको रूपमा विभिन्न प्रकारका व्यवहारहरू बुझ्छन् र तिनीहरूलाई अरु शब्द, आरोप थप्छन्” बर्लिनको हर्टी स्कूलमा डेमोक्रेसी स्टडीजका प्राध्यापक एलिना मुन्गिउ पिप्पीडीले भनिन्। उनी भ्रष्टाचार विरोधी र राज्य-निर्माणका लागि युरोपेली अनुसन्धान केन्द्रको अध्यक्ष पनि हुन् ।
मानिसहरूले अभिजात वर्गसँग भएका कुनै पनि विशेषाधिकारहरू जस्तै तपाईंको करा फिर्ता लिन अनुकूलन गर्ने वकिलहरूसमेत भ्रष्ट छन् भनेर सोच्छन् । पपुलिस्टहरूले यसलाई सफलतापूर्वक प्रयोग गर्छन् भन्ने सामान्य अनुसन्धानले देखाउँछ ।
यूरोब्यारोमीटर सर्वेक्षण अनुसार ईयुमा डेनमार्क एक मात्र देश हो जहाँ अधिकांश मानिसहरूले व्यापार र राजनीति बीचको सम्बन्ध धेरै नजिक छन् भन्ने सोच्दैनन् ।
युरोपेली युनियनका पूर्वी र पस्चिमी देशका नागरिकले भ्रस्टाचार बारे सोच्ने, विश्वाश गर्ने तरिकापनि फरक छन् । पस्चिम र पूर्वका देशका सरकार, नागरिकबिच भ्रस्टाचारको विषयमा मतभेदपनि देखिन्छन् ।
युरोब्यारोमिटर सर्वेक्षण अनुसार सन् २००४ अघि ईयु सदस्य भएका देशहरूमा (मुख्यतया ईयुको पश्चिमी आधा) ईयुका नयाँ सदस्य बनेको देशका बासिन्दाहरूले राजनीतिक दल र व्यापारमा व्यापक रूपमा भ्रष्टाचार भएको सम्भावना छ भन्ने विश्वाश बढी छ।
तुलनात्मक रूपमा नयाँ राज्यहरूमा उनीहरूले आफ्नो स्वास्थ्य सेवा प्रणाली, प्रहरी र न्यायपालिकामा भ्रष्टाचार बढी भएको बुझ्छन्।
“पूर्वी युरोपका मानिसहरूले सार्वजनिक र निजी दुवै क्षेत्रमा भ्रष्टाचारलाई समस्याको रूपमा हेर्छन् र विशेष गरी उच्च-स्तरीय राजनीतिक कार्यालयहरूमा रहेकाहरूमाथि शंका गर्छन्” कुकुत्स्काले भने।
“पश्चिमी युरोपमा सार्वजनिक क्षेत्रमा विश्वास धेरै उच्च छ र मुख्य चिन्ता सार्वजनिक र निजी क्षेत्र बीचको सम्बन्ध र नीति निर्माण प्रक्रियामा ठूला कम्पनीहरूको शक्ति र प्रभाव हो” उनले थपे।
भ्रष्टाचारको पर्दाफास गर्न सुधार ?
‘केही युरोपेलीहरूले भ्रष्टाचार बढ्दै गएको सोच्नुको एउटा सम्भावित कारण के भने पत्रकार र नियामकहरूले भ्रष्टाचारका प्रमाणहरू पत्ता लगाउन र रिपोर्टिङ गर्न धेरै राम्रो काम गरेका छन्’ भियनाको इन्टरनेशनल एन्टी करप्शन एकेडेमीमा भ्रष्टाचार मापन गर्ने ग्लोबल प्रोग्रामका प्रमुख लिज डेभिड-ब्यारेट बताउँछन् ।
पछिल्ला दुई वर्षमा पन्डोरा पेपर्सदेखि लिएर कार-हेलिङ फर्म, उबेरको लबिङ गतिविधिको सम्बन्धमा भर्खरका फाइलहरू सार्वजनिक भएको छ। त्यसले भ्रस्टाचार, आर्थिक अनियमिततालाई देखाउँछ ।
यो पनि कोविड-१९ महामारीको परिणाम भएको डेभिड-ब्यारेटको भनाई छ । “सामान्य समयमा, धेरैजसो भ्रष्टाचार एकदम गोप्य रहन्छ र मानिसहरूले सधैं आफ्नो जीवनमा यसको प्रभावको कदर गर्दैनन्,” उनले टिप्पणी गरे “तर कोभिड महामारीको समयमा, अत्यावश्यक चिकित्सा आपूर्तिको खरिदमा भ्रष्टाचार धेरै देखिन थाल्यो । धेरै र उच्च जोखिम देखियो । यसले जीवन र मृत्यु बीचको भिन्नता ल्याउन सक्छ भनी मानिसहरूले बुझे ।”
ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलले भर्खरै गरेको सर्वेक्षणले महामारीको समयमा मेडिकल उपकरणको सार्वजनिक खरिदमा हुने घोटालाहरूमा खराब धारणालाई दोष लगाएको छ ।
यद्यपि अधिकांश भागको लागि युरोपमा प्रगति भएको देखिन्छ। गत वर्ष सिर्जना गरिएको र रोमानियाका पूर्व प्रमुख भ्रष्टाचार विरोधी अभियोजक लौरा कोवेसीको नेतृत्वमा रहेको ईयुको नयाँ युरोपेली पब्लिक प्रोसिक्युटर अफिस (ईपीपीओ) मा भ्रस्टाचार नियन्त्रणमा केही विश्वास गरेका छन् मानिसहरुले ।
यसले ईयु कोषको एक लाख युरो वा बढीको दुरुपयोगमा संलग्न जो कोहीलाई पनि मुद्दा चलाउन सक्छ। यसअघि, ईयूको जालसाजीको अनुसन्धानको लागि स्थापित कार्यालय, ओएलएएफ आफैंलाई भ्रष्टाचारका मुद्दाहरू चलाउन अधिकार थिएन । उसले त्यस्ता फाईल वा मुद्दा सदस्य राष्ट्रहरूलाई मात्रै पठाउन पाउने गरि प्रभावित पारिएको थियो।
युरोपेली युनियनको राजधानी ब्रसेल्स भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न द्रुत गतिमा अघि बढिरहेको देखिन्छ किनकि यसले सन् २०२७ सम्म यसको कोविड-१९ रिकभरी कोषमा आठ खर्ब युरो वितरण गर्ने लक्ष्य राखेको छ । त्यति धेरै रकम बितरण गर्दा भ्रष्टाचारको लागि विशाल अवसरहरू स्रिजना गरिदिन्छ ।
केहि अनुमानहरू कस्ता छन् भने ईपीपीओ ईयूको कोषमा सहयोग गर्ने शुद्ध योगदानकर्ताहरूलाई ब्लकमा जसलाई बढी खाँचो छ ति शुद्ध प्राप्तकर्ताहरूले उनीहरूको पैसा सही रूपमा प्रयोग गर्दैछन् भन्ने कुरामा अलि बढी आश्वस्त हुन सकोस् भनेर सिर्जना गरिएको हो ।
करप्सनरिस्क डट ओअर्गको विश्लेषण अनुसार एक विश्लेषक पूर्वानुमानकर्ताले के पत्ता लगाए भने भ्रष्टाचारको मामिलामा धेरै युरोपेली देशहरू न त धेरै खराब हुँदै गएका छन् न त धेरै राम्रो।
करप्सन रिस्क डट अर्गले सन् २००८ र २०२० बीचको स्कोरहरू मापन गरेको थियो । यसको भ्रष्टाचार पूर्वानुमान अनुसार केवल बोस्निया र हर्जेगोभिनामा मात्रै भ्रष्टाचार जोखिमको घट्दो प्रवृत्ति रहेको ठहर गरेको थियो । बुल्गेरिया, उत्तरी म्यासेडोनिया, मोल्डोभा, लाटभिया, लिथुआनिया, इस्टोनिया, स्पेन र स्लोभाकिया सबै सुधारको सूचीमा परेका छन् । बाँकी युरोपको प्रवृत्तिलाई स्थिर रूपमा वर्णन गरिएको थियो।
