१९७० देखि यता वन्यजन्तु संख्या ६९ % ले घट्यो : विश्व बन्यजन्तु कोष

सन् १९७० यता विश्वमा वन्यजन्तुको संख्या ६९ प्रतिशतले घटेको विश्व वन्यजन्तु कोषले जनाएको छ ।

मानव गतिविधिका कारण प्रकृतिमा हुने विनाशकारी नोक्सानलाई सार्वजनिक गर्न बिहीबार जारी गरिएको एउटा ऐतिहासिक मूल्याङ्कन अनुसार विगत ५० वर्षमा अनुगमन गरिएका जंगली पशु प्रजातिहरूको संख्या झण्डै ७० प्रतिशतले घटेको छ ।

५,००० भन्दा बढी प्रजातिका स्तनपायी, चरा, उभयचर, सरीसृप र माछाको ३२ हजार थरीका संख्याको तथ्याङ्क प्रस्तुत गर्दै विश्व वन्यजन्तु कोष लिभिङ प्लानेट सूचांकले विश्वभरि तीव्र गिरावट भएको देखाएको छ।

ल्याटिन अमेरिका र क्यारिबियन जस्ता जैवविविधता-सम्पन्न क्षेत्रहरूमा जनावरहरूको हानिको संख्या ९४ प्रतिशतले सबैभन्दा उच्च छ ।

विश्वव्यापी रूपमा प्रतिवेदनले १९७० यता अनुगमन गरिएका जनावरहरूको संख्या ६९ प्रतिशतले घटेको फेला पारेको छ ।

डब्ल्यूडब्ल्यूएफ इन्टरनेशनलका महानिर्देशक मार्को लाम्बर्टिनीले नयाँ तथ्याङ्कबाट आफ्नो संगठन अत्यन्त चिन्तित भएको बताएका छन् ।

“विशेष गरी उष्ण प्रदेशिय क्षेत्रहरू संसारमा सबैभन्दा धेरै जैविक विविधता परिदृश्यहरूको घर हो। अहिलेको रिपोर्टले देखाउँछ कि वन्यजन्तुको संख्यामा सबैभन्दा विनाशकारी गिरावटयहिं भएको छ” उनले भने ।

विशेष गरी ल्याटिन अमेरिकाका लागि विश्व वन्यजन्तु कोषका विज्ञान निर्देशक मार्क राइटले तथ्याङ्कहरू साँच्चै डरलाग्दो भनेका छन् ।

“ल्याटिन अमेरिका अवश्य पनि आफ्नो जैविक विविधताको लागि प्रसिद्ध छ । यो अन्य धेरै चीजहरूको लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ” उनले भने ।

“यो जलवायु नियमनका लागि अति महत्त्वपूर्ण छ। हाल अमेजनको जंगलमा १५० देखि दुई खर्ब टन कार्बन जम्मा भएको हाम्रो अनुमान छ।”

त्यो ५५० देखि सात खर्ब ४० अर्ब टन कार्बनडाईअक्साईड बराबर हो । वा वर्तमान दरहरूमा वार्षिक हरितगृह ग्यास उत्सर्जन भन्दा १० देखि १५ गुणा बढी हो ।

सन् १९७० देखि ८३ प्रतिशत ताजा पानीका प्रजातिहरू घटेको देखाएको छ । यो सूचकांकले अन्य कुनै पनि बासस्थानमा पाइने भन्दा बढी घटेको देखाएको छ ।

प्रतिवेदनले विकास र खेतीपाती, शोषण, आक्रामक प्रजातिको प्रवेश, प्रदूषण, जलवायु परिवर्तन र रोगका कारण वन्यजन्तुको क्षतिको मुख्य कारक रहेको देखाएको छ ।

ल्याम्बर्टिनीले विश्वव्यापी खाद्य शृङ्खला ध्वस्त हुनु अघि विश्वले आफ्नो हानिकारक र अत्यधिक खेर फालिने कृषि अभ्यासहरूमा पुनर्विचार गर्न आवश्यक रहेको बताए।

“वर्तमानमा ८० प्रतिशत भन्दा बढी वन विनाशको लागि खाद्य प्रणालीहरू जिम्मेवार छन् र यदि तपाईंले समुद्र र ताजा पानीलाई हेर्नुभयो भने तिनीहरूले ती बासस्थानहरूमा माछापालन स्टक र जनसंख्याको पतन पनि गरिरहेका छन्” उनले भने।

डिसेम्बरमा ‘कोप १५’ जैविक विविधता शिखर सम्मेलनको लागि क्यानडाको मोन्ट्रियलमा विश्वका नेताहरू भेला हुने भएकाले प्रतिवेदनका लेखकहरूले जलवायु परिवर्तनमा २०१५ पेरिस सम्झौता जस्तै प्रकृतिको संरक्षण गर्न अन्तर्राष्ट्रिय, बाध्यकारी प्रतिबद्धताको लागि आह्वान गरेका छन् ।

तत्कालै काम गर्नुपर्छ

संरक्षण र पुनर्स्थापना प्रयासहरू बढाउँदै, खाद्य उत्पादन र खपत अधिक दिगो रूपमा हुनुपर्ने, द्रुत र गहिरो रूपमा सबै क्षेत्रहरूलाई कार्बन कम गर्दै जलवायु परिवर्तन र जैविक विविधताको हानिको जुम्ल्याहा संकटलाई कम गर्नुपर्ने लिभिङ प्लानेट रिपोर्टले तर्क गरेको छ ।

सरकारहरूलाई खाना, औषधि र पानी आपूर्ति जस्ता प्रकृतिद्वारा प्रदान गरिएका सेवाहरूको मूल्यलाई नीति निर्माण गर्दा उचित रूपमा कारक बनाउन पनि रिपोर्टले आह्वान गरेको छ ।

“प्रकृतिको हानि कम गर्नु, विश्वको बाँकी भागको रक्षा गर्नु हाम्रो कर्तव्यको नैतिक मुद्दा मात्र होइन, यो वास्तवमा भौतिक मूल्यको मुद्दा हो, मानवताको लागि सुरक्षाको मुद्दा पनि हो भन्ने तथ्यलाई हामीले जोड दिनु आवश्यक छ” ल्याम्बर्टिनीले भने।

केही क्षेत्रहरूले अरूको तुलनामा बढी संख्या गुमाएका छन् । उदाहरणका लागि युरोपले वन्यजन्तुको संख्या १८ प्रतिशतले गुमाएको छ ।

“तर यसले जैविक विविधताको ऐतिहासिक, अत्यन्तै चरम हानिलाई पनि प्रस्तुत गर्दछ” लन्डनको जुलोजिकल सोसाइटीका संरक्षण निर्देशक एन्ड्र्यू टेरीले भनेका छन् । उनले तथ्यांक संकलन गर्न मद्दत गरेका थिए ।

“हामीलाई थाहा छ कि हामी उत्तरी गोलार्धको जैविक विविधताको अवस्थामा निम्न बिन्दुबाट बाहिर आउँदैछौं ।”

अफ्रिकामा ७० प्रतिशत जीविकोपार्जन कुनै न कुनै रूपमा प्रकृतिमा निर्भर छ । प्रतिवेदनले त्यहाँ सन् १९७० पछि वन्यजन्तुको संख्यामा दुई तिहाइले गिरावट आएको देखाएको छ।

डब्ल्यूडब्ल्यूएफका अफ्रिका क्षेत्रीय निर्देशक एलिस रुह्वेजाले रिपोर्टको मूल्याङ्कनले प्रकृति हराउँदा कसरी ठूलो मानवीय मूल्य चुकाउनुपर्छ भनेर देखाएको उल्लेख गरेकि छन् ।
“युवाहरू विशेष गरी वन्यजन्तु संरक्षणको बारेमा चिन्तित छन् र सरकारहरूलाई थप सुरक्षात्मक उपायहरू लागू गर्न दबाब दिनेछन्” उनले भनिन् “हामीसँग युवा, उद्यमशील र बढ्दो शिक्षित जनसंख्या छ जसले प्रकृतिका मुद्दाहरूको बारेमा बढी जागरूकता देखाउँदैछ ।”

“त्यसैले परिवर्तनको सम्भाव्यता साँच्चै महत्त्वपूर्ण छ। तर समय छोटो छ र हामीले अहिलेनै काम गर्न आवश्यक छ ।”