अमेरिकाको एक टापू, स्वतन्त्र राज्य बन्नेकि प्रान्तीय ? मतदान गर्दै

पुएर्तोरिको भन्ने सानो टापु राज्य छ अमेरिका भित्र । त्यसको बाहिरि विश्वमा चर्चा धेरै नभएपनि अमेरिकाको टाउको खाईरहन्छ । त्यसो त, अमेरिकीलेपनि स्पेनिस भाषा बोल्ने यो टापुका नागरिकलाई हेप्नुसम्म हेपेका छन् । र अब अमेरिकाको राज्य बन्ने कि स्वतन्त्र राज्य बन्ने भनेर ऐतिहासिक जनमत गरिने भएको छ ।

नोभेम्बर २०२३ मा, पुएर्तोरिकन्सहरूले ५१ औं अमेरिकी राज्य बन्न वा पूर्ण स्वतन्त्रता प्राप्त गर्न भनेर मतदान गर्ने भएका छन् । वाशिंगटनले पहिलो पटक बाध्यकारी मतदानको लागि अनुमति दिन हरियो बत्तीको संकेत गरेको छ ।

२०२२ मा यसको अन्तिम सत्रहरू मध्ये एकमा संयुक्त राज्यको निवर्तमान प्रतिनिधि सभाले पुएर्तोरिकोलाई यस वर्ष नोभेम्बरमा आयोजित एक बाध्यकारी जनमत संग्रह प्रदान गर्ने विधेयकलाई अनुमोदन गर्‍यो। जनमत संग्रहले मतदाताहरूलाई अमेरिकी प्रान्तीय राज्यका रुपमा बस्ने, स्वतन्त्रता दिने वा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग “स्वतन्त्र सम्बन्ध” को छनोट प्रदान गर्नेछ । यस अघि मार्शल टापु र माइक्रोनेसियाका लागि यस्तै सुविधा दिएको थियो ।

अमेरिकी तल्लो सदन कंग्रेसका दुई सय ३३ सदस्यले पक्ष र विपक्षमा १९१ जनाले मत दिएका थिए । यो ऐतिहासिक विधेयक अब सिनेटमा पारित हुनको लागि पर्खिरहेको छ, जहाँ यसलाई पास गर्न १०० सदस्यीय च्याम्बरबाट कम्तीमा ६० मत पक्षमा चाहिन्छ। यस्तै जनमत संग्रह प्रक्रिया अन्तिम पटक सन् १९५० को दशकमा भएको थियो, जब अलास्का र हवाईका जनतालाई उनीहरू अमेरिकी राज्य बन्न चाहन्छन् वा अलग बन्न भनेर अवशर दिईएको थियो।

सन् १८९८ सम्म पुएर्तोरिकोमा स्पेनले शासन गरेको थियो । त्यसपछि अमेरिकाको “राष्ट्रमण्डल क्षेत्र (कमनवेल्थ टेराटोरी)” बन्यो । यो एक खालको हाइब्रिड भएको स्थिति थियो जसले पुएर्तोरिकोलाई मतदान अधिकार प्रदान गर्दैन । उनीहरुले सन् १९१७ मा नागरिकता प्राप्त गरे पनि पुएर्तोरिकोका नागरिकले आज सम्मपनि संघीय अमेरिकी चुनावमा मतदान गर्न पाउँदैनन् र वाशिंगटनको कंग्रेसमा मतदान प्रतिनिधि कोहि छैन।

यो एउटा टापु हो । यो टापुका नागरिकले आगामी जनमतमार्फत् यहाँका नागरिकले कसरि शासन गर्न चाहन्छ भन्ने चाँडै निर्णय गर्लान् भन्ने आशा पर्खेर बसेका छन् । अघिल्लो मतको विपरीत अबको मतदानको परिणाम कंग्रेसले एक बाध्यकारी रुपमा अनुमोदन गर्ने विशेष निर्णय लिनेछ।

पुरानो सूत्रले अब काम नगर्ने

“वर्तमान अवस्थामा पुएर्तोरिको संयुक्त राज्य अमेरिकाको उपनिवेश हो” पुएर्तोरिकोका राजनीतिक कार्यकर्ता मिलाग्रोस मार्टिनेजले भनेका छन् “यो सुत्रले अब यो देशमा काम गर्दैन ।”

जनमतसंग्रहले टापुलाई स्वतन्त्र राज्य बनाउन नेतृत्व गर्नसक्ने उनको विश्वास छ ।

टापु नियमित रूपमा एट्लान्टिक चक्रवत रुपमा आइरहने समुद्री आँधीबेहरीद्वारा प्रभावित छ। पाँच वर्ष पहिले मारिया तूफानले समुदायहरूमा व्यापक क्षति पुर्‍याएको थियो । सम्पूर्ण पावर ग्रिडलाई अपांग बनाएको थियो । र कम्तिमा २,९७५ जनाको मृत्यु भएको थियो ।

पुएर्तोरिकोले सधैं आधारभूत चिकित्सा बीमाको लागि संघीय कोषबाट न्युन रकम प्राप्त गरेको छ, जसलाई मेडिकेईड भनिन्छ । अमेरिकाको कुनैपनि राज्यको तुलनामा पुएयर्तोरिकोले कम पाउने गर्छ । त्यस्तो कोष भनेको एक घुमाउरो ऋण संकट कोष हो जसले पूर्वनिर्धारित र गहिरो आर्थिक मन्दीको नेतृत्व गरेको छ र चुनौतीहरू थपिदिएको छ। “त्यहाँ एक पछि अर्को समस्याहरु थपिएको थपियै गरेको थियो” मार्टिनेजले स्विस इन्फोलाई भनेका छन् ।

परिवर्तनका लागि राजनीतिक सक्रियता

संघीय अधिकारी र स्थानीय सरकारको जलवायु प्रकोपको लागि अपर्याप्त तयारी र प्रतिक्रियाको बीचमा बृहत् सामुदायिक संलग्नताबाट आएको वर्तमान स्थितिको सीमिततापनि छ । त्यसको बढ्दो जागरूकताले राजनीतिक सक्रियता जगाएको छ ।

सन् २०२२ मा यस टापुको पावर ग्रिड चलाउने युएस-क्यानेडियन बिजुली कम्पनी लुमाको बिरूद्ध विरोध भएको छ । सार्वजनिक समुद्र तटहरूमा विदेशी स्वामित्वका कम्पनीहरूले अवैध निर्माणलाई बढाएका छन् । त्यसैले स्थानीय अधिकारीहरू एकातिर र अर्कोतिर अमेरिकी अधिकारीहरू र व्यवसायहरू बीचको कथित सहजताको बिरूद्ध चर्को भनाईहरु बाहिरिएका छन् । द्वन्द छ, बेमेल छ ।

“हामीलाई काम गर्ने निरीक्षण बोर्ड चाहिन्छ। हामीलाई कंग्रेसले लगाएको निरीक्षण बोर्डको आवश्यकता छैन” सेन्टर फर अ न्यू इकोनोमीका दीपक लाम्बा निभ्सले सेप्टेम्बरमा न्यूयोर्कको हन्टर युनिभर्सिटीमा सेन्टर फर पुयर्तोरिकन स्टडीजले आयोजना गरेको प्यानलमा भने ।

पृथकीकरण प्रयासहरू : गैर-बाध्यकारी देखि बाध्यकारी जनमत संग्रह

सम्भावित राज्यको बारेमा जनमत संग्रह वा मतदान निकै भए । ५० वर्षमा छ वटा गैर-बाध्यकारी जनमत संग्रहहरू आयोजित भएका छन्। नोभेम्बर २०२० मा भएको सबैभन्दा पछिल्लो हो । त्यसमा ५२ दशमलव ५ प्रतिशत पुएर्तोरिकन मतदाताहरूले टापु देशको ५१ औं राज्य बन्नुपर्दछ भनेका थिए । मतदान कंग्रेसद्वारा अनुमोदित थियो । तर पुएर्तोरिकोमा धेरै राजनीतिक आन्दोलनहरुद्वारा त्यसलाई बहिष्कार गरिएको थियो। यद्यपि यसले यथास्थितिलाई अस्वीकार गर्ने पहिलेका प्रवृत्तिहरूलाई पुष्टि गर्‍यो ।

“मानिसहरू गएर मतदान गर्छन् र आफ्नो विचार व्यक्त गर्छन्। त्यसपछि सामान्यतया वाशिंगटनमा नतिजासहितको रिपोर्ट हुन्छ, र सामान्यतया त्यहीँ अन्त्य हुन्छ” शिकागो विश्वविद्यालयका पुएर्तोरिकन इतिहास अनुसन्धानकर्ता अडा टोरेसले भनिन् “त्यसको नतिजा के भने भोट गर्दा गर्दा थाकेका एक निश्चित मतदाता सेट गरेको हुन सक्छ: अर्को गैर-बाध्यकारी, अवास्तविक जनमत संग्रहको नेतृत्व गर्न पुएर्तोरिकन जनताबाट धेरै चासो छैन।”

यो टापुको एकमात्र प्रतिनिधि जेनिफर गोन्जालेज-कोलोनले कंग्रेसमा पुयर्तोरिको स्टेटस ऐन प्रस्तुत गर्दा हालको अवस्थासँग आफ्नै निराशा व्यक्त गरिन् ।

उनले भनेकि छन् “हामी हाम्रा छोराछोरीहरूलाई युद्धमा पठाउने राष्ट्रपतिलाई भोट दिन सक्दैनौं। हामी एउटा क्षेत्र भएकाले संघीय सरकारले संघीय कानुन र कार्यक्रमहरू अन्तर्गत हामीसँग असमान व्यवहार गर्न सक्छ र अक्सर गर्छ। हामीलाई दोस्रो दर्जाको नागरिकको रूपमा व्यवहार गरिन्छ। किनभने हामी एक क्षेत्र हौं, म यहाँ हाम्रो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मुद्दाहरू मध्ये एकसँग सम्बन्धित विधेयकमा छलफल गर्न आएको छु, र अझै पनि, म यो बिलमा मतदान गर्न सक्दिन।”

वाशिंगटनमा ‘ऐतिहासिक’ वार्ता

जनवरी ३ मा रिपब्लिकनहरूले तल्लो कक्षको नियन्त्रण लिएपछि यो बिधेयक औपचारिक रूपमा सिनेटमा हस्तान्तरण हुनुअघि दबाउन, मिलाउन सकिने संभावना औंल्याइएको छ । यस्तो कदम लिनुको अर्थ २०२३ मा नियोजित जनमत संग्रहले पहिले अरूको भाग्यको सामना गर्नेछ र गैर बाध्यकारी हुनेछ ।

लिज चेनी जस्ता केही रिपब्लिकन प्रतिनिधिहरूले पुएर्तोरिको अलग राज्य बन्नको लागि समर्थन गर्दै आएका छन् । अन्य प्रतिनिधिहरू जस्तै ब्रुस वेस्टरम्यान, अर्का प्रमुख रिपब्लिकन कानून हतार र गोप्य प्रक्रियामा छलफल गरेर बनाइएको तर्क गरेका छन् ।
त्यहाँ एक सामान्य धारणा के छ भने पुएर्तोरिकनले राज्यको दर्जा पाएमा डेमोक्र्याटहरू तर्फ लाग्नसक्छन् । यद्यपि २०१९ मा ‘पोलिटि’ ले गरेको सर्वेक्षणले पुएर्तोरिकोको सबैभन्दा ठूलो संख्या, अर्थात् जनसंख्याको ४२ प्रतिशतले दुई प्रमुख पार्टीहरू मध्ये कुनैमा पनि प्रतिबद्ध नभएको बताएका थिए भन्ने उल्लेख गरेको छ ।

रिपब्लिकन, गोन्जालेज-कोलोनले कंग्रेस मार्फत वार्ताहरू ऐतिहासिक तरिकाले भैरहेको बताएकि छन् । उनले भनिन्, “वार्ताले दलहरूलाई प्रादेशिक स्थिति यथास्थितिगत समस्या भएकोले यसको जवाफ हुन सक्दैन भन्ने कुरामा सहमत गरायो । कंग्रेसले संवैधानिक रूपमा व्यवहार्य, गैर-प्रादेशिक स्थितिका विकल्पहरू स्पष्ट रूपमा परिभाषित गर्नुपर्दछ।”

प्रान्तिय राज्यको सट्टा स्वाधीनता तर्फ ?

पोएर्तोरिकोमा हालका वर्षहरूमा स्वतन्त्रताको लागि धक्का दिने, आवाज उठाउने क्रम बढ्दै गएको छ। २०१८ वाशिंगटन पोष्टको सर्वेक्षणले १० प्रतिशत मात्र स्वतन्त्रताको पक्षमा देखाएको थियो । तर २०२० गवर्नेटोरियल चुनावमा स्वतन्त्रता र उपनिवेशीकरणलाई समर्थन गर्ने दुई पार्टीहरू थिए, जसले एक चौथाई भन्दा बढी मत स्वतन्त्रताको पक्षमा आकर्षित गर्यो।

तर केहिले अमेरिकामा प्रान्तिय राज्यको रूपमा सामेल हुनुलाई थप सुरक्षित विकल्पको रूपमा हेर्न सक्छन् । धेरै आवश्यक संघीय कोष र सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरूमा पहुँच प्रदान गर्ने तिनको भनाई छ । साथै मतदान अधिकार र कंग्रेसमा उचित प्रतिनिधित्व हुन सक्छ भन्ने आशा गर्नेपनि छन् । तर त्यो पहिले जस्तै नहुनपनि सक्छ ।

राज्यको पक्षमा रहेका गोन्जालेज-कोलोनले भने “दुवै पक्ष अझै पनि एक साझा बिन्दुमा सहमत छन्: “पुएर्तोरिकोमा स्वतन्त्रता र राज्यताका साँचो अर्थका अधिवक्ताहरू सधैं आफ्नो स्थिति र यथास्थितिलाई सक्षम गर्न असफल भएकोमा धेरै स्पष्ट छन्। पुएर्तोरिकोको प्रगति भनेको के भने वास्तविक शत्रु भनेको औपनिवेशिक स्थिरता हो ।”

(स्रोत- पुएर्तो रियल, फ्रंस २४ र स्विस इन्फो)